صنعت خودروسازی روزبه‌روز پیشرفت می‌کند و قطعات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری جدیدی به خودروها اضافه می‌شود؛ به‌همین‌دلیل این خودروهای جدید به قطعات الکتریکی پیشرفته‌تری نیاز دارند. خودروهای پیشرفته امروز مجهز به قطعات کامپیوتری هستند که با برق کار می‌کنند و در صورت بروز مشکل در سیستم برق خودرو حتی قادر به روشن کردن آن‌ نخواهید بود.

اجزای اصلی
سیستم برق خودرو به طور کلی از پنج قسمت اصلی تشکیل شده است که در ادامه طرز کار هر کدام را شرح می‌دهیم.

تولیدکننده برق
در خودروهای قدیمی دینام و در خودروهای جدید آلترناتور وظیفه تولید برق را بر عهده دارد، اما درواقع می‌توان گفت کارکرد هر دو یکی است. دینام یا آلترناتور نیروی مکانیکی را که از گردش موتور حاصل می‌شود به‌واسطه یک تسمه دریافت می‌کند؛ سپس طی فرایندی آن را به برق 12 ولت تبدیل کرده و به ذخیره‌کننده برق تحویل می‌دهد. درواقع وظیفه دینام یا آلترناتور این است که ذخیره‌کننده برق یا باتری را در زمان روشن بودن خودرو شارژ کند.

ذخیره‌کننده برق
ذخیره برق در سیستم برق خودرو توسط باتری انجام می‌شود. در زمان خاموش بودن موتور، برق خودرو توسط باتری تامین می‌شود، یعنی برقی را که در زمان روشن بودن موتور از دینام یا آلترناتیو تحویل گرفته، در خود ذخیره می‌کند تا در غیاب موتور به مصرف‌کننده‌ها از جمله بالابر شیشه، رادیو، چراغ‌ها، فلاشر، برف‌پاک‌کن، استارت و… برساند. باتری خودرو یک قطب مثبت و یک قطب منفی دارد و اگرچه مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها بسته به نوع خودرو متفاوت است، اما کارکرد آن‌ها مشابه یکدیگر است.

توزیع‌کننده برق
توزیع‌کننده یا سیم‌کشی برق خودرو، وظیفه رساندن برق به مصرف‌کننده‌ها از تولیدکننده یا ذخیره کننده را بر عهده دارد. سیم‌های روکش‌دار توزیع‌کننده برق بسته به نوع مصرف‌کننده متفاوت هستند و انواع مختلفی دارند. برای جلوگیری از بی‌نظمی در سیستم برق خودرو، سیم‌های هم‌مسیر را داخل یک لوله پلاستیکی قرار می‌دهند یا با چسب برق به هم می‌چسبانند. در نتیجه به جای سیم‌های بی‌شمار، دسته سیم‌هایی داریم که شناسایی آن‌ها هم راحت‌تر است.

کنترل‌کننده برق
کنترل‌کننده به دکمه‌ها و کلیدهایی گفته می‌شود که در مسیر توزیع‌کننده برق قرار می‌گیرند. با استفاده از این کنترل‌کننده‌ها، سرنشینان می‌توانند فعال یا غیرفعال بودن مصرف‌کننده، سرعت و شدت مصرف برق یا حالت و جهت آن را کنترل کنند. به‌عنوان مثال کلید بالابر شیشه خودرو یک کنترل‌کننده است که با استفاده از آن می‌توان جهت (بالا یا پایین) مصرف‌کننده را کنترل کرد. کلید فن خودرو هم کنترل‌کننده دیگری است که با استفاده از آن می‌توان شدت مصرف برق را کنترل کرد.

مصرف‌کننده برق
لوازم برقی موجود در خودرو، مصرف‌کننده برق هستند. چراغ‌های داخل و خارج خوردو، فن، کولر، استارت، شیشه‌ها، رادیو و ضبط و… همه از مصرف‌کننده‌های برق هستند.

پنج قسمت اصلی سیستم برق‌رسانی خودرو، از قدیمی‌ترین خودروها تا جدیدترین آن‌ها وجود دارد، اگرچه نوع و عملکرد آن‌ها متفاوت است. علاوه‌بر این اجزای اصلی، قطعات و اجزای دیگری هم هستند که در غیاب آن‌ها سیستم برق خودرو درست عمل نمی‌کند. در ادامه نقش این اجزا را در برق‌رسانی خودرو شرح می‌دهیم.

مدارهای الکتریکی
مدارهای الکتریکی خودرو شامل مدار جرقه، مدار شارژ و مدار روشنایی هستند.

مدار جرقه
مدار جرقه از شمع، کوئل، وایر و دلکو در خودروهای کاربراتوری و کامپیوتر در خودروهای انژکتوری تشکیل شده‌است. کامپیوتر خودرو یا ECU بر وضعیت ماشین به‌صورت لحظه‌ای نظارت دارد و عملکرد آن را کنترل می‌کند. تنظیم میزان مصرف سوخت خودروهای انژکتوری هم توسط این قطعه انجام می‌شود. این قطعه با برق کار می‌کند و در صورت بروز مشکل در برق‌رسانی به آن، قسمت‌های مختلف خودرو به‌درستی عمل نمی‌کنند.

یکی دیگر از اجزای مهم سیستم برق خودرو که در مدار جرقه قرار دارد، شمع است. کار شمع خودرو این است که ولتاژ کویل را به جرقه تبدیل می‌کند و باعث انفجار ترکیب سوخت و هوا در اتاق احتراق می‌شود.

جریان مستقیمی که باتری تولید می‌کند، 12 ولت است و شمع برای ایجاد جرقه به برق 7000 ولت نیاز دارد. کویل درواقع یک ترانسفورماتور فشار قوی است که ولتاژ برق ذخیره کننده (باتری) را تقویت می‌کند تا شمع بتواند جرقه موردنیاز برای احتراق را تولید کند. قطع و وصل جریان مدار کویل هم توسط دلکو انجام می‌شود.

مدار شارژ
مدار شارژ درواقع شامل تولیدکننده (دینام یا آلترناتور) و ذخیره‌کننده برق (باتری) است که در ابتدای مقاله شرح دادیم.

مدار روشنایی
همه‌ چراغ‌های خودرو اعم از چراغ‌های داخل اتاق و چراغ‌های بدنه (شامل چراغ‌های اصلی، مه‌شکن، چراغ ترمز، چراغ دنده‌عقب، راهنما و فلاشر) در این مدار قرار می‌گیرند. جریان موردنیاز مدار روشنایی از قبل از سوییچ تغذیه می‌شود تا حتی در صورت خاموش بودن سوییچ، راننده بتواند از سیستم روشنایی استفاده کند.

سوکت یا کانکتور
اما برق خودرو چگونه از توزیع‌کننده به مصرف‌کننده منتقل می‌شود؟ سوکت یا کانکتور این کار را انجام می‌دهد. هر سیم برای این‌که به مصرف کننده وصل شود و برق را به آن منتقل کند، در انتها به یک سوکت یا کانکتور متصل می‌شود. مصرف‌کننده یا کنترل‌کننده هم یک سوکت دارد که به سوکت سیم وصل می‌شود. به زبان ساده می‌توان گفت سوکت، انتهای سیم را به مصرف‌کننده برق متصل می‌کند.

فیوز
یکی دیگر از اجزای فرعی سیستم برق خودرو فیوز است. در مسیر هر یک از اجزای برقی خودرو، یک یا چند فیوز تعبیه شده‌است. اگر در هر یک از اجزای اصلی مشکلی پیش بیاید و جریان عبوری بیش از حد مجاز باشد، فیوز می‌سوزد و جریان برق را متوقف می‌کند. به این ترتیب با قطع جریان برق، از افزایش حرارت و آسیب دیدن اجزای اصلی سیستم جلوگیری می‌شود.

`

بسته به نوع خودرو، قسمت‌های دیگر آن هم ممکن است برقی باشد که در این صورت عملکرد آن‌ها وابسته به سیستم برق خودرو است. از جمله فرمان برقی که در خودروهای پیشرفته به‌عنوان یک آپشن و جایگزین فرمان هیدرولیک به‌کار می‌رود. سیستم ایموبیلایزر یا ضدسرقت هم از جمله آپشن‌های خودرو است که با برق کار می‌کند.

عیب‌یابی سیستم برق خودرو
تشخیص مشکلات سیستم برق خودرو از چند راه ممکن است. اولین علامت بروز نوسان یا قطعی در قسمت‌های برقی به‌خصوص سیستم روشنایی است. اگر به چنین مشکلی برخوردید، قبل از هر کاری جعبه فیوز را بررسی کنید و از سالم بودن فیوزها مطمئن شوید. چون ممکن است سیستم برق خودرو سالم باشد و تنها با عوض کردن یک فیوز مشکل برطرف شود.

ممکن است مشکلات سیستم برق از دینام یا سیم‌کشی باشد؛ همچنین کم‌کاری یا خرابی باتری باعث بروز مشکل می‌شود. کم یا زیاد شدن تولید برق توسط دینام هم سیستم برق‌رسانی خودرو را با مشکل مواجه می‌کند. علاوه‌بر این ممکن است دینام سالم باشد و پارگی تسمه دینام باعث شود فرایند تولید برق به درستی انجام نشود.  

یکی دیگر از مشکلاتی که تولید و توزیع برق را مختل می‎کند، خرابی و سولفاته شدن اتصالات باتری است. در این صورت حتی اگر دینام به‌درستی عمل کند، برق تولید شده در باتری ذخیره نمی‌شود. در مورد باتری‌های اسیدی به هم خوردن تعادل میزان آب و اسید هم عملکرد باتری را با مشکل مواجه می‌کند.

در هر صورت توصیه می‌کنیم حتی در صورت پیدا کردن منشأ مشکل سیستم برق خودرو، خودتان وارد عمل نشوید و کار را به مکانیک متخصص بسپارید.